ग्रहण शांती: का, कशी आणि कशासाठी?
ग्रहणकाळात जन्मलेल्या व्यक्तींसाठी ‘ग्रहण शांती’ हा एक महत्त्वपूर्ण वैदिक विधी आहे. चंद्र किंवा सूर्यग्रहणाच्या वेळी जन्म घेणे हे ज्योतिषशास्त्रानुसार अशुभ मानले जाते. या काळात जन्माला आलेल्या व्यक्तींना आयुष्यात अनेक अडचणी, रोग, दारिद्र्य, दुःख आणि कलह यांचा सामना करावा लागतो, असे मानले जाते. या नकारात्मक प्रभावांना कमी करण्यासाठी आणि आयुष्यात सुख, समृद्धी व आरोग्य लाभावे यासाठी ही शांती केली जाते.
ग्रहण शांती पूजनामागील प्रमुख उद्दिष्ट्ये:
- नकारात्मक ग्रहांचा प्रभाव कमी करणे: ग्रहणकाळात ग्रहांची स्थिती अत्यंत प्रभावशाली आणि कधीकधी नकारात्मक असते. जन्मकुंडलीतील या दोषांना शांत करणे हे शांतीचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
- आरोग्य आणि दीर्घायुष्य: ग्रहणकाळात जन्मलेल्या व्यक्तींना आरोग्याच्या समस्या आणि कमी आयुर्मानाचा धोका असतो. शांतीमुळे हे दोष दूर होऊन आरोग्य आणि दीर्घायुष्य लाभते अशी श्रद्धा आहे.
- दारिद्र्य आणि दुःखाचे निवारण: आर्थिक अडचणी आणि मानसिक क्लेश दूर करून जीवनात स्थैर्य आणण्यासाठी ही शांती आवश्यक मानली जाते.
- शांतता आणि सौहार्द: कौटुंबिक कलह आणि सामाजिक अडचणी दूर होऊन जीवनात शांतता आणि सौहार्द निर्माण होण्यास मदत होते.
ग्रहण शांती पूजनातील देवता आणि त्यांचे महत्त्व:
या पूजनात प्रामुख्याने तीन देवतांची पूजा केली जाते:
- सूर्यदेव / चंद्रदेव (जन्म ग्रहणाप्रमाणे):
- सूर्यदेव: सूर्यग्रहण असेल तेव्हा सूर्यदेवाची सुवर्ण प्रतिमा स्थापित केली जाते. सूर्य हा आत्मा, ऊर्जा, आरोग्य आणि पित्याचा कारक आहे. ग्रहणामुळे सूर्यावर आलेले संकट आणि त्यामुळे जन्माला आलेल्या व्यक्तीच्या आयुष्यावर होणारे दुष्परिणाम दूर करण्यासाठी सूर्यदेवाची पूजा केली जाते.
- चंद्रदेव: चंद्रग्रहण असेल तेव्हा चंद्रदेवाची चांदीची प्रतिमा स्थापित केली जाते. चंद्र हा मन, माता, भावना आणि शांततेचा कारक आहे. चंद्रग्रहणामुळे मनावर आणि आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम कमी करण्यासाठी चंद्रदेवाची आराधना केली जाते.
- राहुदेव: दोन्ही ग्रहणांमध्ये राहुदेवाची नाग-आकाराची शिशाची (सीसाची) प्रतिमा स्थापित केली जाते. राहु हा ग्रहणाचे मुख्य कारण मानला जातो. तो अचानक घडणाऱ्या घटना, भ्रम आणि अडथळ्यांचा कारक आहे. राहूच्या अशुभ प्रभावांपासून मुक्ती मिळवण्यासाठी आणि जीवनातील अडथळे दूर करण्यासाठी राहुदेवाची पूजा करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
- नक्षत्र देवता: ज्या नक्षत्रात जन्म झाला असेल, त्या नक्षत्राच्या देवतेची पूजा केली जाते. प्रत्येक नक्षत्राला एक विशिष्ट देवता असते, जी त्या नक्षत्राच्या गुणांवर आणि दोषांवर नियंत्रण ठेवते. नक्षत्र देवतेची पूजा केल्याने जन्म नक्षत्राचे दोष आणि त्या संबंधित अडचणी दूर होतात, अशी श्रद्धा आहे.
पूजनाचे विधी आणि फळ:
ग्रहण शांतीचे पूजन अत्यंत शास्त्रशुद्ध पद्धतीने केले जाते. सूर्यासाठी “आकृष्णेन०” मंत्र, चंद्रासाठी “आप्पेष्स्व०” मंत्र, आणि राहूसाठी “स्वर्भानोरध०” मंत्रांचा जप करून त्यांचे आवाहन केले जाते. त्यानंतर धूप, दीप, नैवेद्य आणि विशिष्ट समिधा वापरून होम (यज्ञ) केला जातो, ज्यात प्रत्येक देवतेला १०८ वेळा आहुती दिली जाते.
पूजनाच्या शेवटी, ग्रहांच्या कलशातील पाण्याने किंवा पंचगव्य, पंचत्वचा, पंचपल्लव इत्यादींनी युक्त पाण्याने नवजात बालकाला किंवा जन्म झालेल्या व्यक्तीला अभिषेक केला जातो. यामुळे ग्रहणाचे सर्व नकारात्मक प्रभाव नष्ट होतात आणि व्यक्तीला खालील फळे प्राप्त होतात, असे मानले जाते:
- सर्व दोषांचे निवारण: जन्मकाळातील ग्रहांच्या अशुभ प्रभावामुळे होणारे सर्व दोष नष्ट होतात.
- आरोग्य लाभ: व्यक्तीला उत्तम आरोग्य प्राप्त होते आणि रोगांपासून मुक्ती मिळते.
- समृद्धी आणि धनलाभ: दारिद्र्य दूर होऊन आर्थिक स्थैर्य आणि समृद्धी येते.
- मानसिक शांती: शोक, दुःख आणि चिंता दूर होऊन मनःशांती लाभते.
- संबंधांमध्ये सुधारणा: कलह आणि वादविवाद कमी होऊन संबंधांमध्ये गोडवा येतो.
- दीर्घायुष्य: व्यक्तीला दीर्घायुष्य आणि निरोगी जीवन प्राप्त होते.
ग्रहण वेधकाळात जन्म आणि रुद्राभिषेक:
विशेषतः लक्षात घेण्यासारखी बाब म्हणजे, जर जन्म ग्रहण वेधकाळात (ग्रहणाच्या प्रत्यक्ष वेळेपूर्वी किंवा नंतरचा काही विशिष्ट अशुभ काळ) झाला असेल, तर वर सांगितलेली ग्रहण शांती केली जात नाही. त्याऐवजी, हा काळ अत्यंत दुष्ट मानला जात असल्याने रुद्राभिषेक (भगवान शंकराचा अभिषेक) करण्याची शिफारस केली जाते. रुद्राभिषेक हा भगवान शिवाला प्रसन्न करणारा आणि सर्व प्रकारच्या संकटांचे निवारण करणारा एक शक्तिशाली विधी मानला जातो. यामुळे वेधकाळात जन्माला आलेल्या व्यक्तीवरील अशुभ प्रभाव दूर होतात अशी श्रद्धा आहे.
थोडक्यात, ग्रहण शांती हे केवळ एक धार्मिक कर्मकांड नसून, जीवनात येणाऱ्या संभाव्य अडथळ्यांवर मात करण्यासाठी आणि व्यक्तीच्या संपूर्ण कल्याणासाठी केलेला एक महत्त्वाचा आध्यात्मिक उपाय आहे.
