गृहप्रवेश

गृहप्रवेश सोहळ्याचे महत्त्व

नवीन घरात प्रवेश करणे हा कोणत्याही कुटुंबासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आणि आनंदाचा क्षण असतो. भारतीय संस्कृतीत, हा केवळ एका घरात जाण्याचा सोहळा नसून, नवीन वास्तूत सुख, समृद्धी आणि शांतता नांदावी यासाठी केला जाणारा एक पवित्र विधी आहे. याला गृहप्रवेश असे म्हणतात. या सोहळ्यात अनेक छोटे-मोठे विधी केले जातात, ज्यातून सकारात्मक ऊर्जा आणि ईश्वरी कृपा घरात येते असे मानले जाते.

वर्धिनी कलशाचे महत्त्व

गृहप्रवेशाच्या वेळी वर्धिनी कलश स्थापित करण्याची प्रथा आहे. हा कलश समृद्धी आणि वाढीचे प्रतीक मानला जातो. हा कलश जल आणि इतर पवित्र वस्तूंनी भरला जातो. वर्धिनी कलशावर सुमारे ३३ विविध देवतांचे आवाहन केले जाते. या देवतांच्या आवाहनाने घरात धनधान्य, आरोग्य आणि भरभराट येते अशी श्रद्धा आहे.

द्वारपूजन आणि त्याचे महत्त्व

गृहप्रवेशाचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे द्वारपूजन. घराच्या मुख्य प्रवेशद्वारावर केलेले पूजन हे घरात सकारात्मक ऊर्जा आणि शुभ शक्तींना प्रवेश देण्याचे प्रतीक आहे. द्वारपूजनामध्ये:

• असूरांतक चक्राचे पूजन: घराच्या दाराबाहेर असूरांतक चक्र काढले जाते आणि त्याचे पूजन केले जाते. या पूजनामागे अशी श्रद्धा आहे की, आजपासून घरात कोणत्याही वाईट शक्तींनी किंवा असुरांनी प्रवेश करू नये. हे चक्र घराचे आणि कुटुंबाचे वाईट शक्तींपासून रक्षण करते.
• मुख्य दाराच्या चौकटीचे पूजन (द्वारशाखापूजन) केले जाते. या पूजनाने घरात सुख, समृद्धी आणि स्थैर्य येते अशी भावना आहे. दाराच्या उजव्या आणि डाव्या बाजूला काही विशिष्ट दैवतांचे आवाहन केले जाते.
• दाराच्या वरच्या भागावर गणपती आणि खालच्या उंबऱ्यावर (देहलीजवळ) देहली देवतांचे आवाहन केले जाते. गणपती हे विघ्नहर्ता मानले जातात, त्यामुळे त्यांच्या पूजनाने घरातील सर्व अडथळे दूर होतात. देहली पूजन घराला स्थिरता आणि समृद्धी प्रदान करते.
• दाराच्या विविध भागांवर सुमारे १० पेक्षा जास्त देवतांचे आवाहन केले जाते, ज्यात नद्या, निधी (संपत्तीचे रक्षक) आणि दिशांचे रक्षक यांचा समावेश असतो. हे सर्व देवतांचे पूजन घराचे रक्षण करते आणि घरात शुभता आणते.
• याशिवाय, मुख्य दारावर शुभ-लाभ, स्वस्तिक यांसारखी शुभ चिन्हे काढली जातात आणि पत्नीद्वारे उंबऱ्याचे (देहलीचे) पूजन केले जाते. हे सर्व घरात सुख-समृद्धी आणि मंगलमय वातावरण निर्माण करण्यासाठी केले जाते.

गृहप्रवेशाचा संकल्प आणि मुख्य प्रवेश

पूजनानंतर, यजमान एक संकल्प करतो, ज्यात तो आपल्या कुटुंबाच्या कल्याणासाठी, ऐश्वर्य प्राप्तीसाठी आणि नवीन घरात सुख-शांती नांदावी यासाठी हा गृहप्रवेश करत असल्याचे नमूद करतो.

मुख्य प्रवेश करताना यजमान धर्म, अर्थ, काम या पुरुषार्थांची सिद्धी आणि पुत्र-पौत्रांची वाढ यासारख्या कल्याणाची प्रार्थना करतो. चंद्र, सूर्य आणि पृथ्वी असेपर्यंत आपल्या वंशाचे मंगल होवो, अशीही प्रार्थना केली जाते. याचा अर्थ असा की, हे नवीन घर कुटुंबासाठी दीर्घकाळ सुख, समृद्धी आणि आनंद घेऊन येवो.

गृहप्रवेशाच्या वेळी गुरुजी यजमानांना घरामध्ये सुखी आणि समृद्धीने राहण्यासाठी काही महत्त्वाचे नियम सांगतात, जे खालीलप्रमाणे आहेत:

ज्याप्रमाणे घर बांधताना महानगरपालिकेची (Corporation) परवानगी घेतली जाते आणि त्यांचे बांधकामविषयक नियम पाळले जातात, त्याचप्रमाणे घरात प्रवेश करताना गुरुजींची परवानगी घेणे आवश्यक असते. गुरुजी गृहप्रवेशाच्या वेळी यजमानांना घरात राहण्यासाठी काही महत्वाचे नियम सांगतात. हे नियम मान्य असल्यास आणि त्यांचे पालन करण्याची तयारी असल्यास, तुम्ही घरात प्रवेश करू शकता.

गृहप्रवेशाचे नियम

घरात नेहमी स्वच्छता राखावी आणि पवित्र वातावरण जपावे. 

दररोज देवाची पूजा, दिवा लावणे, स्तोत्रपठण करावे आणि नियमितपणे तुळशीची पूजा करावी. 

हिंदू धर्मातील सर्व धार्मिक ग्रंथांचे पठण करावे आणि त्यातील शिकवणुकीनुसार आचरण करावे.

 मोठ्यांचा घरातील वडीलधाऱ्यांचा सन्मान करावा. मुलांवर चांगले संस्कार करावेत. हिंदू धर्मातील पूजा-विधी नियमानुसार करावेत. 

शुद्ध आणि सकारात्मक वातावरण ठेवावे. 

साधुसंत आणि गरजूंना आदर द्यावा व मदत करावी. 

शक्य असल्यास तीर्थयात्रा करावी. 

हे नियम कुटुंबामध्ये सुख, शांती आणि समृद्धी आणण्यास मदत करतात.

इतर महत्त्वाचे पूजन

गृहप्रवेश सोहळ्यात केवळ मुख्य दाराचेच नव्हे, तर घरातील इतर महत्त्वाच्या स्थानांचेही पूजन केले जाते:

• दीपपूजन: दिव्याची पूजा करून घरात ज्ञान आणि प्रकाशाची प्रार्थना केली जाते.
• महानस (स्वयंपाकघर) पूजन: स्वयंपाकघर हे अन्नाचे आणि आरोग्याचे स्थान मानले जाते. येथील पूजनाने घरात अन्नपूर्णा वास करते आणि कुटुंबाला नेहमी अन्न-धान्य मिळते अशी श्रद्धा आहे.
• संमार्जन स्थान (केरसुनी) पूजन: संमार्जन म्हणजे केरसुनी होय. घरातील स्वच्छतेचे आणि नकारात्मकता दूर करण्याचे प्रतीक म्हणून केरसुनीची पूजा केली जाते. या पूजनाने घरातील नकारात्मकता आणि अस्वच्छता दूर होते असे मानले जाते.
• जलकुंभ पूजन: पाण्याचे पावित्र्य आणि त्याचे जीवनातील महत्त्व दर्शवण्यासाठी हे पूजन केले जाते.
• पेषणी (जाते/मिक्सर) पूजन: अन्न तयार करणाऱ्या साधनांचे पूजन करून अन्नाची समृद्धी आणि सहज उपलब्धता सुनिश्चित केली जाते.
• उलूखल (धान्य कांडण्याचे साधन) पूजन: धान्य आणि अन्नाच्या समृद्धीसाठी हे पूजन केले जाते.

निष्कर्ष

थोडक्यात, गृहप्रवेश हा केवळ एका घरातून दुसऱ्या घरात जाण्याचा सोहळा नाही. तो एक समग्र धार्मिक विधी आहे, ज्याद्वारे नवीन वास्तूत सकारात्मक ऊर्जा, समृद्धी, आरोग्य आणि शांतता आकर्षित करण्याचा प्रयत्न केला जातो. वर्धिनी कलशातील देवतांपासून ते मुख्य दारावरील आणि घरातील प्रत्येक महत्त्वाच्या स्थानावर केलेल्या पूजनापर्यंत, प्रत्येक विधीचा उद्देश कुटुंबाच्या कल्याणासाठी आणि येणाऱ्या पिढ्यांसाठी एक शुभ आणि समृद्ध पाया घालणे हा आहे. हा सोहळा घराला केवळ भौतिक निवारा न ठेवता, एक पवित्र आणि मंगलमय निवासस्थान बनवतो.