वयोवस्थाभिध शांतीविधी: दीर्घायुष्य आणि अखंड आरोग्यासाठी
दीर्घायुष्य आणि अखंड आरोग्य प्राप्त करण्यासाठी आयुष्याच्या विशिष्ट वयोगटांमध्ये काही विशेष शांती विधी केले जातात. या शांतींचा मुख्य उद्देश संबंधित वयोगटातील दोषांचे निवारण करणे, आरोग्याची आणि कल्याणाची कामना करणे, तसेच आयुष्यातील पुढील टप्पा सुखकर व्हावा अशी प्रार्थना करणे हा असतो.
कुठली शांती कुठल्या वर्षी केली जाते आणि का केली जाते?
प्रमुख शांती विधी आणि त्यांचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:
- ५० व्या वर्षी – ‘देवप्रदोष शांती’:
- का केली जाते: आयुष्याच्या ५० व्या वर्षात प्रवेश करताना, विशेषतः आरोग्याच्या आणि मानसिक स्थितीत काही बदल जाणवू शकतात. या शांतीचा उद्देश ५० व्या वर्षात प्रवेश करताना असलेले किंवा येणारे काही छोटे दोष दूर करणे, आरोग्य चांगले राहावे आणि उर्वरित आयुष्य सुखकर जावे यासाठी देवाची कृपा प्राप्त करणे हा असतो.
- ५५ व्या वर्षी – ‘उग्ररथ शांती’:
- का केली जाते: हे नाव ‘उग्र’ (तीव्र/भयानक) आणि ‘रथ’ (मार्ग) या शब्दांवरून आले आहे, जे आयुष्याच्या ५५ व्या वर्षातील काही कठीण टप्प्यांना सूचित करते. या शांतीचा मुख्य उद्देश या वयात संभवणारे तीव्र शारीरिक कष्ट किंवा मानसिक त्रास दूर करणे, आरोग्याची विशेष काळजी घेणे आणि दीर्घायुष्य लाभावे यासाठी ईश्वराची प्रार्थना करणे हा असतो.
- ६० व्या वर्षी – ‘षष्टिपूर्ति/कालमृत्युंजय शांती’:
- का केली जाते: हे आयुष्यातील एक महत्त्वाचे वळण मानले जाते. ‘षष्टिपूर्ति’ म्हणजे ६० वर्षांचा टप्पा पूर्ण होणे. या शांतीचा उद्देश मागील ६० वर्षांतील सर्व दोषांचे निवारण करणे, मिळालेल्या आयुष्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करणे आणि पुढील आयुष्यात येणाऱ्या संभाव्य आरोग्य समस्या किंवा ‘कालमृत्यू’ (असामयिक मृत्यू) टाळण्यासाठी भगवान शंकराची (मृत्युंजय) विशेष कृपा प्राप्त करणे हा असतो. हे दीर्घायुष्यासाठी आणि निरोगी जीवनासाठी एक महत्त्वाचे अनुष्ठान मानले जाते.
- ६५ व्या वर्षी – ‘रथारोहण शांती’:
- का केली जाते: ‘रथारोहण’ म्हणजे रथावर आरूढ होणे. आयुष्याच्या ६५ व्या वर्षात प्रवेश करताना, व्यक्तीने जीवनाचा एक मोठा टप्पा पार केलेला असतो. ही शांती व्यक्तीच्या आयुष्याच्या पुढील वाटचालीसाठी शुभ, सुखकर आणि स्थिर असावी यासाठी केली जाते. यामुळे आयुष्यातील उतार-चढाव शांत होऊन जीवनात स्थैर्य यावे अशी कामना असते.
- ७० व्या वर्षी – ‘भीमरथी शांती’:
- का केली जाते: हे नाव ‘भीम’ (महान/भयंकर) आणि ‘रथ’ या शब्दांवरून आले आहे, जे ७० व्या वर्षातील शारीरिक आणि मानसिक आव्हानांना सूचित करते. या वयात आरोग्याच्या अधिक गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. ही शांती प्रमुख शारीरिक व्याधी, मानसिक चिंता आणि इतर मोठ्या संकटांवर विजय मिळवण्यासाठी, तसेच दीर्घकाळ निरोगी आयुष्य जगण्यासाठी केली जाते.
- ७५ व्या वर्षी – ‘वज्राभिषेक शांती’:
- का केली जाते: ‘वज्र’ हे सामर्थ्य, दृढता आणि अभेद्यतेचे प्रतीक आहे. ७५ व्या वर्षी केली जाणारी ही शांती व्यक्तीला शारीरिक आणि मानसिक दृष्ट्या ‘वज्रासारखे’ दृढ बनवण्यासाठी केली जाते. यामुळे आयुष्याच्या या टप्प्यात येणाऱ्या मोठ्या आव्हानांना तोंड देण्याचे बळ मिळते आणि आरोग्य स्थिर राहते.
- ८० व्या वर्षी – ‘महामृत्युंजय शांती’:
- का केली जाते: ८० व्या वर्षात प्रवेश करणे हे एक मोठे आयुष्यमान मानले जाते. ‘महामृत्युंजय’ म्हणजे मृत्यूवर विजय मिळवणारे. ही शांती प्रामुख्याने दीर्घायुष्यासाठी, गंभीर आजारांपासून मुक्तीसाठी आणि मृत्यूच्या भीतीपासून संरक्षणासाठी केली जाते. भगवान शंकराची महामृत्युंजय स्वरूपात आराधना करून निरोगी आणि शांत जीवन जगण्याची कामना केली जाते.
- ८०.५ व्या वर्षी (साडे ऐंशी वर्षे) – ‘अर्धचंद्रावलोकन शांती’:
- का केली जाते: ८०.५ वर्षांचा टप्पा (८१ व्या वर्षाच्या सुरुवातीचा भाग) हा एक विशेष टप्पा मानला जातो. ‘अर्धचंद्रावलोकन’ म्हणजे अर्धचंद्राचे दर्शन. ही शांती आयुष्यातील अशांतता दूर करून मानसिक शांती आणि सौम्यता प्राप्त करण्यासाठी केली जाते, जसे चंद्र शांत आणि शीतल असतो. हे उर्वरित आयुष्य शांतपणे व्यतीत व्हावे यासाठी असते.
- ९० व्या वर्षी – ‘वज्रमणि शांती’:
- का केली जाते: ‘वज्रमणि’ म्हणजे वज्ररत्न. ९० व्या वर्षी केली जाणारी ही शांती व्यक्तीच्या आयुष्यातील अनुभव आणि ज्ञानाला रत्नासारखे मूल्यवान मानून, उर्वरित जीवन अधिक तेजस्वी आणि समृद्ध असावे यासाठी केली जाते. यामुळे दीर्घायुष्य आणि सन्मानाचे जीवन प्राप्त होते अशी श्रद्धा आहे.
- ९५ व्या वर्षी – ‘दिव्यरथ शांती’:
- का केली जाते: ‘दिव्यरथ’ म्हणजे दिव्य रथ. ९५ व्या वर्षी आयुष्याच्या अंतिम टप्प्यात प्रवेश करताना, ही शांती आत्म्याला शुद्ध करण्यासाठी आणि आध्यात्मिक उन्नतीसाठी केली जाते. आयुष्याचा प्रवास शांत आणि सुकर व्हावा, आणि पुढील जन्मासाठी किंवा मोक्षप्राप्तीसाठी मार्ग सुकर व्हावा अशी कामना यात असते.
- १०० व्या वर्षी – ‘पूर्णचंद्रावलोकन शांती’:
- का केली जाते: १०० वर्षांचा टप्पा पूर्ण करणे हे अत्यंत दुर्मिळ आणि भाग्यवान मानले जाते. ‘पूर्णचंद्रावलोकन’ म्हणजे पूर्ण चंद्राचे दर्शन. ही शांती आयुष्यातील पूर्णत्वाचे आणि समाधानाचे प्रतीक आहे. हे आयुष्य निरोगी, शांत आणि आध्यात्मिकदृष्ट्या परिपूर्ण असावे यासाठी केली जाते. या वयात प्राप्त झालेल्या सर्व अनुभवांसाठी कृतज्ञता व्यक्त केली जाते.
या शांती विधींद्वारे व्यक्तीला दीर्घायुष्य, चांगले आरोग्य आणि आयुष्यातील विविध टप्प्यांवर येणाऱ्या अडचणींवर मात करण्याचे सामर्थ्य प्राप्त होते, अशी धार्मिक श्रद्धा आहे.
