विषनाडी शांती:

विषनाडी शांती: एक समग्र शास्त्रीय विवेचन

प्रस्तावना

वैदिक परंपरेत ‘काल’ (वेळ) या संकल्पनेला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. ज्योतिषशास्त्र, ज्याला ‘वेदांचे नेत्र’ म्हटले जाते, ते याच कालाचे स्वरूप ग्रह, नक्षत्र आणि राशींच्या माध्यमातून स्पष्ट करते. मनुष्याचा जन्म ज्या विशिष्ट क्षणी होतो, तो क्षण त्याच्यासोबत एक अद्वितीय कार्मिक नकाशा घेऊन येतो, जो त्याच्या जन्मपत्रिकेत प्रतिबिंबित होतो.

या कार्मिक नकाशात काही वेळा ‘दोष’ किंवा प्रतिकूल ग्रहयोग आढळून येतात. हे दोष म्हणजे पूर्वजन्मीच्या कर्मांचे फळ मानले जातात, जे या जन्मात अडथळे, दुःख आणि समस्यांच्या रूपात प्रकट होतात. तथापि, धर्मशास्त्रांनी या दोषांचे निवारण करण्यासाठी किंवा त्यांची तीव्रता कमी करण्यासाठी विविध उपाय सांगितले आहेत, ज्यांना ‘शांती कर्म’ म्हटले जाते. शांती कर्म हे वर्तमान काळात केले जाणारे प्रयत्न असून, ते प्रारब्धाच्या नकारात्मक प्रभावांना शांत करण्यासाठी एक आध्यात्मिक आणि शास्त्रीय प्रक्रिया आहे.

प्रस्तुत लेखाचा विषय ‘विषनाडी शांती’ हा आहे. ‘विषनाडी’ या एकाच नावाखाली अनेक भिन्न ज्योतिषशास्त्रीय समस्यांचा उल्लेख केला जातो. त्यामुळे, या लेखाचा मुख्य उद्देश या संकल्पनेतील संदिग्धता दूर करणे, तिच्या विविध प्रकारांचे शास्त्रशुद्ध विश्लेषण करणे, त्यांच्या परिणामांचे विवेचन करणे आणि त्यावरील अचूक उपाय व शांती विधी सविस्तरपणे मांडणे हा आहे. हे विवेचन केवळ वरवरच्या माहितीवर अवलंबून न राहता, धर्मसिंधु, शांतीकमलाकर यांसारख्या मूळ ग्रंथांच्या आधारे केले जाईल.

खंड १: ‘विष’ दोषांचे ज्योतिषशास्त्रीय स्वरूप

‘विषनाडी’ या शब्दाने सूचित होणाऱ्या दोषांचे अचूक निदान करणे, हे योग्य शांती कर्मासाठी अत्यावश्यक आहे. ज्योतिषशास्त्रात ‘विष’ संबंधित अनेक दोष आहेत आणि प्रत्येकाचे स्वरूप व उपाय भिन्न आहेत. त्यामुळे, प्रथम या संकल्पनांमधील भेद स्पष्ट करणे महत्त्वाचे आहे.

१.१ संकल्पना भेद: विष घटी, विष योग, आणि विष्टी करण

अनेकदा ‘विषनाडी शांती’ या एकाच नावाने अनेक प्रकारच्या पूजा सांगितल्या जातात, परंतु त्यामागील ज्योतिषशास्त्रीय कारण पूर्णपणे वेगळे असू शकते. चुकीच्या दोषासाठी केलेली शांती निष्फळ ठरते. म्हणून, कोणत्याही निष्कर्षापर्यंत पोहोचण्यापूर्वी एका विद्वान ज्योतिषाकडून जन्मपत्रिकेचे सखोल विश्लेषण करून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. केवळ अचूक निदानानंतरच योग्य शांती कर्माची निवड करता येते.

• विष घटी (Visha Ghati): ही एक काळाशी संबंधित समस्या आहे. ज्योतिषशास्त्रानुसार, प्रत्येक नक्षत्राचा कालावधी सुमारे ६० घटिकांचा (अंदाजे २४ तास) असतो. या ६० घटिकांपैकी एक विशिष्ट छोटा कालावधी (सामान्यतः ४ घटिका) अत्यंत अशुभ किंवा ‘विषारी’ मानला जातो. या विशिष्ट वेळेला ‘विष घटी’ किंवा ‘विष नाडी’ म्हणतात. जर एखाद्या व्यक्तीचा जन्म चंद्राच्या त्या नक्षत्रातील विष घटीमध्ये झाला असेल, तर त्याला हा दोष लागतो. याचा संबंध थेट नक्षत्राशी आणि जन्माच्या वेळेच्या सूक्ष्मतेशी आहे. ‘शांतीकमलाकर’ आणि ‘धर्मसिंधु’ यांसारख्या ग्रंथांमध्ये ‘विषनाड्यः’ आणि ‘विषघटी’ या संज्ञांचा स्पष्ट उल्लेख आढळतो, ज्यामुळे ‘विषनाडी’ हा शब्द मुख्यतः ‘विष घटी’ साठीच वापरला जातो हे सिद्ध होते.
• विष योग (Vish Yoga): हा एक ग्रह-आधारित दोष आहे. जेव्हा जन्मपत्रिकेत चंद्र आणि शनी हे दोन ग्रह एकत्र येतात (युती होते), तेव्हा ‘विष योग’ तयार होतो. चंद्र हा मनाचा, भावनांचा आणि मातेचा कारक आहे, तर शनी हा कर्माचा, दुःखाचा, विलंब आणि कठोरतेचा कारक आहे. या दोन भिन्न स्वभावाच्या ग्रहांची युती व्यक्तीच्या जीवनात मानसिक आणि भावनिक स्तरावर विषारी परिस्थिती निर्माण करते, म्हणून याला ‘विष योग’ म्हणतात. याची शांती चंद्र आणि शनी ग्रहांना प्रसन्न करण्यासाठी केली जाते.
• विष्टी करण (Vishti Karan): हा दोष वरील दोन्हींपेक्षा पूर्णपणे वेगळा आहे. पंचांगाच्या पाच अंगांपैकी (तिथी, वार, नक्षत्र, योग, करण) ‘करण’ हे एक महत्त्वाचे अंग आहे. ‘विष्टी’ नावाचे करण अत्यंत अशुभ मानले जाते आणि त्यालाच ‘भद्रा’ असेही म्हणतात. भद्रा काळात केलेली शुभ कार्ये अयशस्वी होतात किंवा त्यात मोठे अडथळे येतात, असे मानले जाते. भद्रा काळात जन्म झाल्यास किंवा कोणतेही महत्त्वाचे कार्य केल्यास ‘विष्टी करण शांती’ करण्याची शिफारस केली जाते.

या विवेचनावरून हे स्पष्ट होते की, शांती करण्यापूर्वी नेमका कोणता दोष आहे—नक्षत्रातील विष घटी, चंद्र-शनीचा विष योग की विष्टी करण—हे जाणून घेणे अनिवार्य आहे.

१.२ विष घटी: सत्तावीस नक्षत्रांमधील अशुभ काळ

प्रत्येक नक्षत्रातील विष घटीचा कालावधी निश्चित असतो. ‘प्रश्नमार्ग’ आणि ‘शांतीकमलाकर’ यांसारख्या ग्रंथांमध्ये याबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे. खालील सारणीमध्ये प्रत्येक नक्षत्रातील विष घटीचा प्रारंभ आणि समाप्तीची वेळ (नक्षत्राच्या एकूण ६० घटिकांपैकी) दिली आहे. एक घटिका म्हणजे २४ मिनिटे. या सारणीच्या आधारे, जन्म नक्षत्रावरून विष घटी दोष आहे की नाही हे तपासता येते.

सारणी १: २७ नक्षत्रांनुसार विष घटीचा कालावधी

नक्षत्र	विष घटी प्रारंभ (घटिका)	विष घटी समाप्ती (घटिका)
अश्विनी	५०	५४
भरणी	२४	२८
कृत्तिका	३०	३४
रोहिणी	४०	४४
मृगशीर्ष	१४	१८
आर्द्रा	११	१५
पुनर्वसू	३०	३४
पुष्य	२०	२४
आश्लेषा	३२	३६
मघा	३०	३४
पूर्वा फाल्गुनी	२०	२४
उत्तरा फाल्गुनी	१८	२२
हस्त	२२	२६
चित्रा	२०	२४
स्वाती	१४	१८
विशाखा	१४	१८
अनुराधा	१०	१४
ज्येष्ठा	१४	१८
मूळ	२०	२४
पूर्वाषाढा	२४	२८
उत्तराषाढा	२०	२४
श्रवण	१०	१४
धनिष्ठा	१०	१४
शततारका	१८	२२
पूर्वा भाद्रपदा	१६	२०
उत्तरा भाद्रपदा	२४	२८
रेवती	३०	३४

(संदर्भ: प्रश्नमार्ग, शांतीकमलाकर)

१.३ विष योग: चंद्र-शनी युतीचे परिणाम

चंद्र-शनी युतीमुळे तयार होणारा विष योग व्यक्तीच्या मानसिक आणि भावनिक आरोग्यावर खोलवर परिणाम करतो. हा योग ‘पुनर्फू योग’ म्हणूनही ओळखला जातो, जो विलंब आणि निराशा दर्शवतो.

• मानसिक प्रभाव: चंद्र हा मनाचा कारक असल्यामुळे, शनीच्या प्रभावाने मन संकुचित होते. व्यक्तीला सतत चिंता, नैराश्य, अकारण भीती आणि नकारात्मक विचार त्रास देतात. आत्मविश्वास कमी होतो आणि निर्णय घेण्यास अडथळे येतात. व्यक्ती स्वतःला एकाकी समजते आणि भावना व्यक्त करणे टाळते.
• जीवनावरील प्रभाव:

• आरोग्य: मानसिक तणावामुळे शारीरिक थकवा, निद्रानाश, रक्तदाबासंबंधी समस्या आणि हार्मोनल असंतुलन यांसारख्या आरोग्य समस्या उद्भवू शकतात.
• कार्यक्षेत्र: कामात अडथळे येतात, यश मिळवण्यासाठी खूप संघर्ष करावा लागतो आणि वरिष्ठांशी संबंध तणावपूर्ण राहू शकतात.
• नातेसंबंध: कौटुंबिक जीवनात, विशेषतः आईसोबतच्या संबंधात तणाव निर्माण होतो. वैवाहिक जीवनात अविश्वास, भावनिक दुरावा आणि मतभेद वाढतात.

या लेखाला पुढे कोणत्या दिशेने घेऊन जायचे आहे? आपल्याला विषनाडी शांतीच्या पूजेबद्दल, तिच्यासाठी योग्य मुहूर्त आणि इतर धर्मग्रंथांमधील संदर्भांबद्दल माहिती समाविष्ट करायची आहे का? कृपया मला कळवा, जेणेकरून मी हा लेख पूर्ण करू शकेन.